در دنیا زنان مقدار نامتناسبی از زمان خود را صرف انجام سه چهارم کار بدون دستمزد می‌کنند. یعنی ۱۱ میلیارد ساعت در روز! در ایران ۲۵ درصد از زنان شاغل، کار بدون دستمزد انجام می‌دهند. اما کار بدون مزد به چه چیزی اشاره دارد؟ کار بدون دستمزد به تولید کالاها یا خدماتی اشاره دارد که توسط افراد داخل یا خارج از یک خانوار مصرف می‌شود، اما برای فروش در بازار در نظر گرفته نمی‌شود. توجه داشته باشیم که ما فعالیتی را کار می‌نامیم که در ازای آن مزدی دریافت کنیم. در این مطلب قصد داریم تا کار بدون دریافت مزد را دقیق‌تر بررسی کنیم.
انواع کار بدون دستمزد برای زنان
می‌توان برای کار بدون دستمزد دو دسته کلی در نظر گرفت:
۱-کارهای بدون دستمزدی که در حوزه سیستم حسابداری ملی، مثل تولید ناخالص داخلی یا کارهای مراقبتی بدون دستمزد، قرار می‌گیرد.
۲-کارهای بدون مزد، مانند کار خانگی که در درون خانواده برای مصارف خانواده انجام می‌شود. این نوع از کار بدون دستمزد بیرون از حوزه سیستم حسابداری ملی قرار می‌گیرد.
کار مراقبتی بدون دستمزد؛ مانع توسعه شغلی زنان
کار مراقبتی بدون دستمزد در جریان اصلی اقتصاد اغلب به عنوان امری بی‌ارزش تلقی می‌شود. بار اصلی کار مراقبتی بدون دستمزد، به‌طور بسیار نامتناسب به دوش زنان است. افرادی که نیازمند کار مراقبتی بدون دستمزد هستند اغلب سالمندان، افراد دارای معلولیت، کودکان و بیماران را در برمی‌گیرد.
کار مراقبتی بدون دستمزد هم عامل اصلی در تعیین ورود به مشاغل دستمزدی است و هم بر کیفیت زندگی زنان تاثیرگذار است.
تاثیر کلیشه‌های جنسیتی بر زنان؛ کار خانگی بدون دستمزد
زنان به دلیل ساختارهای قوام یافته مردسالار، دارای نقش دوگانه هم در اجتماع و هم در خانواده هستند. اکثر کارهای خانه را کماکان زنان انجام می‌دهند. کارهایی چون نظافت خانه، آشپزی، مراقبت از فرزندان و غیره و تمام این کار‌ها بدون دستمزد انجام می‌گیرد.
حتی در سراسر جهان نیز ۸۰ درصد از کارهای خانگی با دستمزد را زنان انجام می‌دهند. زنان ۷۵ درصد از کارهای بدون دستمزد را در سراسر جهان انجام می‌دهند و به طور متوسط روزانه ۴ ساعت و ۲۵ دقیقه را به فعالیت بدون دستمزد اختصاص می‌دهند که بیش از سه برابر میانگین یک ساعت و ۲۳ دقیقه‌ای مردان است.
تجربه زنان از کار و مراقبت خانگی بدون دستمزد، و مشقت‌های ناشی از این فعالیت‌ها، نه تنها بین کشورهای پردرآمد و کشورهای کم درآمد، بلکه بین گروه‌های درآمدی مختلف در داخل کشورها نیز بسیار متفاوت است. زنان پردرآمد می‌توانند با واگذاری کارهای سنگین‌تر خانه – به عنوان مثال، با استفاده از خدمات مراقبتی و کمک‌های خانگی، به فرزندان خود توجه بیشتری داشته باشند و همچنین زمان بیشتری را با آنها بگذرانند. بر خلاف زنان پردرآمد، زنانی که توانایی مالی ندارند، اغلب تحت فشار کارهای خانگی تکراری، وقت‌گیر و از نظر فیزیکی سخت هستند.
موانع توسعه شغلی زنان با “مسئولیت مضاعف”
مسئولیت مضاعف (Double Burden) پدیده‌ای است که یک زن شاغل دستمزدی با آن روبرو است. او پس از اتمام کارش باید به خانه بیاید و یک روز کامل، فعالیت خانگی بدون دریافت مزد انجام دهد. براساس یک تحقیق که در Journal of Health and Social Behavior سال ۱۹۹۹ منتشر شده است، در آمریکا تقسیم نامتناسب زمان میان زنان و مردان شاغل باعث شده است افسردگی در زنان شاغل بیشتر باشد. زنان شاغل پس از پایان کار‌شان باید در خانه نیز کار کنند.
گزارش توسعه انسانی ۲۰۱۵ گزارش می‌دهد که در ۶۳ کشور، ۳۱ درصد از وقت زنان صرف انجام کارهای بدون دستمزد می‌شود. در حالی که مردان تنها ۱۰ درصد از وقت خود را به کار بدون دستمزد اختصاص می‌دهند، زنان تنها دو سوم درآمد مردان را برای کار مشابه دریافت می‌کنند. در سال ۲۰۲۰، زنان به ازای هر دلار درآمد مردان تنها ۰.۸۱ دلار درآمد داشتند.
دستمزد زنان در همه جا بسیار کمتر از مردان است، حتی زمانی که آنها مشاغل مشابهی را انجام می‌دهند.
تاثیر کلیشه‌های جنسیتی بر زنان: چرا کار بدون دستمزد در میان زنان بیشتر است؟
اجتماع برای نقش زنان و مردان هنجارهایی ترسیم کرده است. هنجارهایی همچون تربیت فرزند و امور مربوط به خانه با مادر. نقش‌های اقتصادی و به اصطلاح پول درآوردن با پدر. در تقسیم‌بندی سنتی زن از لحاظ اقتصادی وابسته به مرد است. این تقسیم‌بندی نابرابر باعث شده تا حقوق زنان در عرصه‌های اجتماعی نادیده گرفته شود. البته در یکصد سال گذشته زنان با مبارزه در راه برابری جنسیتی اوضاع را بهتر کرده‌اند. اما کماکان وضعیت در جهان و به خصوص کشورهای در حال توسعه نابه‌سامان است.
درباره “تعارض کار- خانواده “بیشتر بدانیم
مبتنی بر این تقسیم‌بندی اجتماعی مردسالار، مردان پول فراهم می‌کنند و زنان در قبال آن باید کار بدون دریافت مزد ارائه کنند. در نتیجه، در زمینه کار مراقبتی بدون مزد و کار خانگی بدون دستمزد، مردان معمولاً به دلیل تقسیم کار جنسیتی که وظیفه کار مراقبتی را به زنان اختصاص می‌دهد، مسئولیت بسیار کمتری نسبت به زنان بر عهده می‌گیرند.
زمان صرف‌شده برای مراقبت‌های بدون دستمزد و کارهای خانگی معمولاً به این معنا است که زنان زمان کمتری برای صرف آموزش و شغل با حقوق و این باعث مانع توسعه شغلی آنان می‌شود.
نابرابری‌های جنسیتی در مراقبت‌های بدون مزد و کار خانگی با شکاف‌های جنسیتی در مشارکت نیروی کار و پرداخت‌ها مرتبط است. هر چه تفاوت در تقسیم مسئولیت‌های مراقبتی بین زنان و مردان بیشتر باشد، شکاف جنسیتی در کیفیت و کار دستمزدی بیشتر شده و باعث عدم توسعه شغلی زنان می‌گردد.
کار بدون دستمزد مانع توسعه شغلی و اجتماعی زنان
هرچه زنان زمان بیشتری را صرف کار خانگی بدون دستمزد و کار مراقبتی بدون دستمزد کنند، حضور آنها در اجتماع کمتر می‌شود.
این امر خسارات بسیاری برای زنان به دنبال خواهد داشت. یکی از این خسارات نبود انگیزه کافی برای تحصیل در مقاطع بالاتر در زنان است. چرا که زنان نسبت به مردان زمان کمتری را در اختیار دارند. همچنین زنان اگر شغل یکسان با مردان داشته باشند حقوق کمتری دریافت می‌کنند.
کار مراقبتی و کار خانگی بدون دستمزد زنان را به سمت مشاغل غیررسمی یا کم‌دستمزد سوق می‌دهد. زنان وقت کمتری نسبت به مردان دارند و شغل ثابت برای آنها دردسر بیشتری خواهد داشت.
همانطور که پیش از این گفتیم زنان شاغل با “مسئولیت مضاعف” رو به رو می‌شوند. این امر باعث افزایش استرس و افسردگی در زنان نسبت به مردان می‌شود
زنان و برابری جنسیتی
علاوه بر افزایش آگاهی در زمینه کار بدون دستمزد، لازم است تا در جهت رفع موانع کلیشه‌های جنسیتی در زمینه فعالیت زنان قدم برداریم. این امر از تغییر رویکرد هر یک از ما و همچنین توجه به مقوله برابری جنسیتی حاصل می‌شود. یعنی آنچه که مهم است تغییر در نگرش‌های ماست. اینکه کار خانگی “وظیفه” زنان نیست بلکه کار مردان و زنان در کنار همدیگر است. در حقیقت تغییر نگرش‌ها از تغییر نگرش در کلیشه‌های جنسیتی آغاز می‌گردد.
