وظایف خانگی مانند پخت و پز، نظافت، جمع آوری آب و سوخت، مراقبت از کودک یا مراقبت از سالمندان کارهای بدون دستمزدی هستند . روزانه در سراسر دنیا زمان و انرژی زیادی را از زنان می‌گیرند. در حالی که هیچ مستندات فیزیولوژیکی ثابت شده‌ای وجود ندارد که مردها از پس این نوع کارها بر نمی‌آیند. کار بدون دستمزد فارغ از قوانین کشورها، آن بخش از عرف جنسیت زده است که زنان را در اقتصاد و اجتماع به عقب می‌راند. چرا که آنها ناگزیر از تقسیم وقت خود در چند جبهه مختلف هستند و این عرف بار جسمی و روانی مضاعفی را برای آنها به نسبت مردها به همراه دارد؛ مخصوصا اگر بخواهند از نظر اقتصادی هم فعال باشند.
از این رو کار بدون دستمزد یکی از مهم‌ترین دغدغه‌ها و تبعیض‌های جنسیتی علیه زنان محسوب می‌شود.کار بدون دستمزد برای عملکرد خانواده‌ها و اقتصادها ضروری است، اما ارزش آن کمتر از کار با دستمزد به‌حساب می‌آید. مراقبت های بدون دستمزد و کار خانگی کمک قابل توجهی به اقتصاد کشورها می‌کند. ارزش کل مراقبت های بدون دستمزد و کار خانگی بین ۱۰ تا ۳۹ درصد تولید ناخالص داخلی تخمین زده می‌شود. بیشتر از بخش هایی مانند تولید، تجارت یا حمل و نقل به اقتصاد کمک می کند. اما سهم آنان در اقتصاد نادیده گرفته می‌شود.
برآوردها نشان می‌دهد که روزانه ۱۶ میلیارد ساعت صرف کار مراقبتی بدون دستمزد می شود. سازمان بین المللی کار اعتقاد دارد که اگر کار مراقبتی مانند سایر کارها ارزش گذاری شود، یک دهم تولید اقتصادی جهان را نشان می دهد. برخی از دولت ها برای جبران خدمات عمومی به کار بدون دستمزد وابسته هستند. این امر شکاف جنسیتی جهانی را بیشتر می کند.
کار مراقبتی بدون دستمزد چیست؟
کار مراقبتی بدون دستمزد شامل وظایف خانگی مانند پخت و پز، نظافت، جمع آوری آب و سوخت، مراقبت از کودک یا مراقبت از سالمندان است. این وظایف برای یک جامعه و اقتصاد با عملکرد خوب ضروری هستند. اغلب نادیده گرفته می شوند. زنان و دختران بیشتر از مردان و پسران این وظایف را بر دوش می کشند. چه در کشور ما و چه در بقیه جهان.
قبل از همه‌گیری کووید۱۹، زنان سه برابر مردان ساعت‌هایی را صرف کارهای خانگی و مراقبتی بدون دستمزد می‌کردند. در طول همه‌گیری، زمان صرف شده برای کار مراقبتی برای زنان و مردان افزایش یافته است، اما افزایش این کار برای زنان بسیار بیشتر بوده است.
این امر باعث می‌شود تا زنان صرفا در خانه محدود شوند و نتوانند تحصیل کنند و یا در فعالیت‌های اجتماعی به‌طور گسترده حضور یابند.
زنان و کار مراقبتی بدون دستمزد
زنان و دختران در کشورهای سراسر جهان، صرف نظر از وضعیت اجتماعی-اقتصادی، حجم نامتناسبی از خدمات مراقبتی بدون دستمزد را انجام می‌دهند. در سرتاسر جهان، ۴۲ درصد از زنان نمی‌توانند شغلی برای خود دست و پا کنند، زیرا مسئولیت‌های مراقبتی را بر عهده دارند. زنان و دختران بیش از ۷۵ درصد از کارهای مراقبتی بدون دستمزد را در جهان بر عهده دارند. برای بسیاری از زنان، این وظایف علاوه بر مشاغل دستمزدی آنها، “بار مضاعف” کار را ایجاد می کند.
کار مراقبتی بدون دستمزد؛ تلاش برای دستیابی به ریشه‌ها
متاسفانه هنجارها و کلیشه‌های جنسیتی فراگیر و باورهای سنتی این تلقی را تقویت می‌کند که نقش زنان و دختران محدود به خانه است. پس از پاندمی کرونا به دلیل تعطیلی مدارس و افزایش کار در خانه، انجام کارهای خانه دشوارتر است. بسیاری از دختران و زنان مجبور شده‌اند که به مراقبت از اعضای بیمار خانواده و یا فرزندان، بیشتر روی بیاورند.
کار مراقبت از خانه بدون دستمزد در مناطق توسعه یافته درصدی کمتری از زنان را دربرگرفته. با این وجود زنان دو برابر مردان زمان بیشتری را صرف کار مراقبت از خانه بدون دستمزد می‌کنند. اما بزرگترین جمعیت زنان شاغل بدون دستمزد مربوط به شمال آفریقا و غرب آسیا است، جایی که زنان هفت برابر بیشتر وقت خود را صرف کار بدون دستمزد می کنند. در سطح جهان، زنان به طور متوسط حدود ۳۸ دقیقه بیشتر از مردان در روز را صرف کار با حقوق و دستمزد می کنند. و اکثر کارهای خانه را در ۸۹ درصد خانوارها انجام می دهند.
آمارهایی تکان دهنده از کار بدون دستمزد زنان
مردان و زنان هر دو دو برابر بیشتر وقت خود را صرف کارهای خانگی بدون دستمزد و کارهای مراقبتی در طول همه گیری کردند. اما زنان هنوز حدود دو ساعت بیشتر از مردان در روز را صرف این فعالیت‌ها می‌کنند.
فقدان زیرساخت ها و فناوری ناکافی، دسترسی جوامعی که در فقر زندگی می کنند را برای نیازهای اولیه دشوار می‌کند. تغییرات آب و هوایی همچنین باعث افزایش کار بدون دستمزد زنان در کشاورزی و جمع آوری آب و سوخت شده است. زنان و دختران در سراسر جهان در حال حاضر حدود ۲۰۰ میلیون ساعت در روز صرف جمع آوری آب می کنند. در جنوب صحرای آفریقا، جایی که اکثریت فقرای جهان زندگی می کنند، تنها ۵۵ درصد خانواده‌ها در فاصله ۱۵ دقیقه ای از آب قرار دارند. زنان و دختران ۷۰ درصد از جمع آوری آب رادر این مناطق برعهده دارند.
صرف زمان بیشتر برای مراقبت بدون دستمزد به معنای داشتن زمان کمتر برای کار مزدبگیر، مشارکت سیاسی، مراقبت از خود، استراحت و اوقات فراغت است. کار مراقبتی بدون دستمزد همچنین می تواند اعتماد به نفس و رشد فردی دختران را از طریق بازی و اجتماعی شدن مختل کند.
کرونا و تعمیق شکاف جنسیتی
یک مطالعه نشان داد که نرخ فقر بر اساس جنسیت در میان زنان بین ۲۵ تا ۳۴ سال بیشتر است.چرا اینگونه است؟ چون در همین زمان است که خانواده‌ها با افزایش هزینه‌های مراقبت از فرزندان مواجه می‌شوند. این امر باعث می‌شود زنان کمتر بتوانند کار با حقوق را تجربه کنند. حتی قبل از همه‌گیری کویید ۱۹ نیز اوضاع بر وفق مراد نبود. زنان کمتر در نیروی کار حضور داشتند. و همه گیری کووید۱۹ حدود ۲۸ میلیون زن بالای ۲۵ سال را مجبور به ترک بازار کار کرده است. این امر آنها را بیشتر در معرض خطر وابستگی مالی و زندگی در فقر قرار می دهد. بر اساس گزارش مجمع جهانی اقتصاد، ۴۷ میلیون زن در سال ۲۰۲۱ به فقر شدید هستند. انتظار می‌رود شکاف‌های دستمزد جنسیتی نیز بیشتر به فقر زنان بینجامد.
چه باید کرد؟
فعالین حقوق زنان در سراسر جهان برای به رسمیت شناختن مراقبت های بدون دستمزد و کار خانگی تلاش زیادی کردند و می‌کنند. این فعالین اعتقاد دارند که در وهله اول باید آگاهی‌بخشی نسبت به این موضوع را افزایش دهند. همچنین زمان و منابع در اختیار مردان و زنان قرار گیرد تا آنها بتوانند وظایف خانه را با یکدیگر به اشتراک بگذارند.
راه های زیادی برای کمک به کم کردن شکاف جنسیتی از این نوع وجود دارد. می‌توان به، به حساب آوردن کارهای مراقبتی بدون دستمزد در آمار، تصدیق جایگاه آن در اقتصاد، جبران سهم زنان، و در نظر گرفتن کارهای مراقبتی بدون دستمزد هنگام تصمیم گیری های سیاسی اشاره کرد. البته هیچ کدام از این موارد هنوز جای چندانی در سیاست کلان کشورها ندارد.
فارغ از تصمیمات کلان بخشی از این فرآیند هم به آگاهی و فرهنگ سازی توسط زنان و مردانی برمی‌گردد که دغدغه ساختن رابطه‌ای برابر در قالب یک خانواده را دارند. باور به اهمیت و ارزش زمان و انرژی زنان به اندازه مردان و برداشته شدن بار جنسیتی از کارهایی که عرف به زنان واگذار کرده فرآیندی آرام است اما آگاهی و نگاه انسانی به روابط، نقش مهمی در آن دارد.
