مسئولیت اجتماعی چیست؟ در دهه ۱۹۶۰ در انگلستان، دختر جوانی نزدیک یک آپارتمان ۱۷ واحدی در روز روشن به ضرب چندین گلوله کشته شد. نکته عجیب ماجرا این بود که اتفاق جلوی چشم عابران زیادی رخ داد که هیچ کدام به کمک دختر نرفتند؛ هیچ کدام در لحظات درگیری حتی به پلیس زنگ نزدند. در حالی که فقط یک واکنش می‌توانست جان دختر را نجات دهد، مردم فقط تماشا کردند.
سوالی که متخصصان را به فکر فرو برد این بود که چرا مردم واکنشی نشان ندادند؟ این موقعیت یک مثال تکان‌دهنده از این موضوع شد که، چرا شاهدین یک حادثه تکان‌دهنده، به صورت جمعی انفعال نشان می‌دهند؟
روزانه هزاران مورد مشابه از این موقعیت‌های خشونت‌بار در جهان رخ می‌دهد. اما خشونتی که رخ داد، به عنوان یک نماد، باعث شد تا دوباره مفهومی بر سرزبان‌ها بیفتد. مفهوم «مسئولیت اجتماعی در زندگی فردی».
وقتی هر کدام منتظر هستیم دیگری قدم جلو بگذارد
نکته جالب ماجرا اینجاست که متخصصان می‌گویند وقتی تعداد شاهدین یک اتفاق زیاد باشد، احتمال واکنش پایین می‌آید. چون مسئولیت واکنش بین جمع تقسیم می‌شود و هر کس منتظر این است که دیگری قدم جلو بگذارد. بنابراین اگر شاهد ماجرا فقط یک نفر باشد احتمال واکنش نشان دادنش بیشتر است نسبت به زمانی که شاهدین اتفاق یک جمع باشند. اما در چنین موقعیت‌هایی اگر تنها یک فرد چرخه انتظار را بشکند، دیگران هم به او می‌پیوندند. به همین دلیل است که مسئولیت اجتماعی فارغ از تعریف اجتماعی آن، یک آگاهی و ارزش فردی محسوب می‌شود. تک تک افراد می‌توانند تحولات بزرگی ایجاد کنند.
در تمام موقعیت‌هایی که شاهد مشارکت مردم برای کمک به یکدیگر هستیم، مثل زلزله یا سیل هم، افرادی پیش‌قدم شده و با آن‌هاست که جریان آغاز می‌شود. چون هر فردی که واکنش نشان می‌دهد، خودبه خود جمعی از اطرافیان را باخودش همراه می‌کند. آن اولین‌ها صف شکن هستند.
در این مطلب قصد داریم به این پرسش بپردازیم که مسئولیت اجتماعی چیست و چرا اهمیت دارد؟
مسئولیت اجتماعی چیست؟
تعریفی خیلی ساده از مسئولیت اجتماعی به این معناست که در تصمیم‌ها و رفتاری فردی، به منافع دیگری یا دیگرانی هم فکر کنید. این نوع کنشگری، یکی از معیارهای سلامت اجتماعی محسوب می‌شود؛ یعنی وقتی فراتر از دایره زندگی شخصی خود، خانواده و دوستان‌مان، احساس مسئولیت می‌کنیم.
با این معیار است که می‌توان امیدوار بود بین رشد اقتصادی و رفاه جامعه و محیط زیست تعادل برقرار شود. چون منافع فقط منافع شخصی نیست و در تصمیم‌گیری‌ها و رفتار، جامعه هم مدنظر است؛ دیگرانی که حتی ممکن است هنوز به دنیا نیامده باشند و از نسل‌های بعد باشند؛ اگر این تعادل بین منافع شخصی و جمعی حفظ شود، مسئولیت اجتماعی محقق می‌شود.
معیار اخلاقی مسئولیت اجتماعی چیست؟
اما چه چیزی مرز بین رفتار مسئولانه و غیرمسئولانه را مشخص می‌کند؟ اگر اقدام یا تصمیمی باعث آسیب به جامعه یا محیط زیست شود، از نظر اجتماعی غیرمسئولانه تلقی می‌شود؛ در واقع این ارزش‌های اخلاقی نهفته در جامعه هستند که این تمایز بین درست و نادرست را مشخص می‌کنند. به طور کلی می‌شود گفت رعایت انصاف آن ارزش اخلاقی است که مصادیق مسئولیت اجتماعی را در بر می‌گیرد. اینکه هر فردی موظف است به نحوی عمل کند که به نفع جامعه باشد و نه تنها برای منفعت فردی خودش.
اما مفهوم اهمیت دادن به دیگری که ذات اخلاقی نوع دوستی را در خودش دارد، تنها در صورتی که منجر به «رفتار» مسئولانه شود، مسئولیت اجتماعی نام می‌گیرد.
چرا مسئولیت اجتماعی کسب و کارها مهم است؟
جدا از تک تک افراد، مفهوم مسئولیت اجتماعی شرکتی هم خیلی مهم است؛ چرا؟ چون وقتی یک کسب و کار به تناسب ماهیت خودش رفتار مسئولانه نشان می‌دهد، یک نوع هنجارسازی مهم انجام می‌دهد. مثلا وقتی یک شرکت مواد غذایی به جای اهدای پول نقدی به خیریه، محصولات غذایی خودش را به افراد بی‌خانمان‌اهدا می‌کند تاثیرگذاری بیشتری خواهد داشت؛ یا وقتی یک کسب و کار آلاینده، فراتر از درخواست قانون، به پاکسازی سیستم فاضلاب از خط تولید خود اهمیت می‌دهد، اثرگذاری بیشتری خواهد داشت تا زمانی که برای کارهای دیگر پول خرج کند.
در این هنجارسازی برند مثل یک فرد است که دارد در تخصص خودش مسئولانه رفتار می‌کند. این همان چیزی است که در مسئولیت فردی و افزایش سلامت اجتماعی هم معنا پیدا می‌کند. انتقال این پیام که «هر کسی هستی و هر تخصصی داری، در جایگاه خودت مسئولانه قدم بردار».
رفتار کسب و کارها به خاطر مخاطبانی که دارند هم می‌تواند باعث الگوسازی شود، هم اینکه کارکنان آن کسب و کار هم به نوعی سفیران مسئولیت اجتماعی همان سازمان خواهند بود.
مسئولیت اجتماعی چطور به سلامت روان ما کمک می‌کند؟
در جوامعی که میزان حساسیت به مسئولیت اجتماعی بالاست. آمار جرم و جنایت پایین‌تر است. همچنین افراد بیشتر احساس حمایت از خود را دارند و تعارضات روانی کم‌تری را تجربه می‌کنند. احساس عزت نفس نیز یکی از پیامد‌های مهم مسئولیت اجتماعی است. چرا که افراد احساس می‌کنند که در جامعه خود تاثیرگذار هستند. بدیهی است که باید یک بار دیگر به این مقوله اندیشید و در راه انجام بیشتر آن قدم گذاشت. سلامت یک جامعه در گرو مسئولیت‌پذیری افراد آن جامعه است.
هر جا که ایستاده‌ای فقط یک قدم جلو بگذار
اما وسع روحی، جسمی یا مالی افراد برای نشان دادن مسئولیت اجتماعی متفاوت است؛ یک نفر کمپین حمایت از محیط زیست راه می‌اندازد و کار میدانی می‌کند، دیگری به فکرش می‌رسد زباله‌هایش را در خانه تفکیک کند. یکی قلم خوبی دارد و در دفاع از منافعی جمعی می‌نویسد، دیگری با پیوستن به یک خیریه، به نوعی دیگر صدای جمع می‌شود.
نظر به ابتدای بحث، شاید به گوش‌مان خورده باشد که :« هرجا که هستید، هر شغل، مهارت یا وسعی دارید، فقط یک قدم جلو بگذارید»؛ آن وقت یک معیار مهم برای سلامت روان و سلامت اجتماعی خودت را بهبود بخشیده‌اید. پس این فقط به نفع دیگری نیست. به نوعی مراقبت از حال و سلامتی خودمان هم هست و در نهایت باعث افزایش همدلی در جامعه می‌شود. مثلا:
- صاحبخانه هستید و در موقعیت بحران اقتصادی با مستاجرت مدارا می‌کنید.
- مشاور هستید و در شرایط بحران کسب و کارها رایگان مشاوره می‌دهید.
- مربی هستید و به افرادی که وسع پرداخت هزینه آموزش ندارند آموزش می‌دهید.
- همسایه پرسالی دارید که می‌دانید بیرون رفتن از خانه برایش سخت است و هنگام خرید خودتان برای او هم خرید می‌کنید.
- عابر غمگینی میبینید و به او لبخند می‌زنید.
- میبینید کسی که هم مسیر شماست در خیابان بار سنگینی حمل می‌کند و بسته‌ای را از دستش می‌گیرید.
خلاصه اینکه مسئولیت اجتماعی هر شخصی ممکن است با دیگری فرق کند؛ اگر هرجا که هستیم یک قدم جلو بگذاریم، به سلامت اجتماعی نزدیک‌تر شده‌ایم. مخصوصا در روزهایی که درگیر یک ترومای جمعی باشیم، این یک راه مهم برای تسلای جمعی است؛ پس با در نظر گرفتن شرایط فردی خودمان، گزینه‌هایی هرچند کوچک به این لیست اضافه کنیم!
