سندرم خستگی مزمن، جزو بیماری‌های پیچیده و مزمن همچنین از جمله بیماری‌های شایع زنان است. زنان سه تا چهار برابر بیشتر از مردان به آن مبتلا می‌شوند. افراد مبتلا به این سندروم طیف وسیعی از علائم را تجربه می‌کنند که انجام کارهای ساده روزمره را برایشان سخت می‌کند.
کارهایی مثل لباس پوشیدن، حمام کردن یا هر کار روزمره دیگری. این سندروم به دلیل شیوع بالای آن، اخیرا باز تعریف شده و مجددا مورد توجه متخصصان قرار گرفته است. در کشور خودمان اگرچه آمار دقیقی در مورد آن اعلام نشده اما پزشکان اذعان می‌کنند علایم این سندروم به خصوص پس از دوره کرونا، شیوع بیش‌تری پیدا کرده است.
سندرم خستگی مزمن دقیقا چیست؟
اگر علایم خستگی شدید بعد از ۶ ماه بهبود پیدا نکند، احتمالا دچار سندرم خستگی مزمن (Chronic fatigue syndrome) شده‌ایم. علامت کلی این سندرم خستگی با استراحت و خوابیدن بهبود پیدا نمی‌کند. انرژی فرد بسیار پایین است و با کوچک‌ترین کارهایی که انرژی فیزیکی و ذهنی می‌برد ممکن است بدتر شود.
علائم روی قسمت‌های مختلف بدن تأثیر می‌گذارد و می‌تواند شامل خواب بی‌کیفیت، احساس ضعف دایمی، درد ماهیچه‌ها و مفاصل، مشکلات تمرکز یا حافظه و سردرد باشد. علائم ممکن است خفیف تا شدید باشند. ممکن است رفت و برگشت داشته باشند، یا ممکن است هفته‌ها، ماه‌ها یا سال‌ها دوام بیاورند. بروز این علایم می‌تواند ناگهانی باشد یا به مرور زمان ایجاد شود.
آنسفالومیلیت میالژیک نام جدید این سندروم است که قبلا صرفا به عنوان سندرم خستگی مزمن شناخته می‌شد. اکنون در علم پزشکی اغلب با نام اختصاری ME/CFS شناخته می‌شود. دلیل این نام‌گذاری جدید انعکاس دقیق‌تر علایم التهاب مغز و علایم چندسیستمی این بیماری عنوان شده است. با این تغییر نام، دستورالعمل‌های جدیدی از سمت جامعه پزشکی ارائه شد. تا عارضه‌ای را که به طور سنتی تشخیص و مدیریت آن دشوار بوده است، آسان‌تر تشخیص داده و مدیریت شود. تشخیص صحیح و زودهنگام این بیماری‌ها به توسعه فردی زنان در ابعاد مختلفی کمک خواهد کرد.
بیماری‌های شایع زنان
علایم سندرم خستگی مزمن
علائمی که منجر به تشخیص سندروم خستگی مزمن می‌شوند به طور کلی شامل چند عارضه اصلی به شرح زیر هستند:
- اختلال در فعالیت‌های روزمره زندگی که بیش از شش ماه ادامه پیدا کرده باشد.
- خستگی عمیق و بی‌دلیل که با استراحت مرتفع نمی‌شود.
- احساس ناراحتی و ضعف عمومی بعد از هر نوع فعالیت.
- خواب بی‌کیفیت و کسل بودن بعد از بیداری.
- تجربه اختلالات شناختی (مشکلات حافظه یا یادگیری) .
همانطور که اشاره شد زنان سه تا چهار برابر بیشتر از مردان دچار خستگی مزمن می‌شوند. این بیماری بیشتر در افراد ۴۰ تا ۵۰ ساله تشخیص داده می‌شود. اما کودکان هم ممکن است به این بیماری مبتلا شوند، به ویژه در سال‌های نوجوانی. توجه به برنامه و اصول خودمراقبتی می‌تواند تا حدی در کاهش این علایم تاثیرگذار باشد.
در این زمینه بیشتر بخوانیم: بیماری‌های روان‌تنی زنان
درمان سندرم خستگی مزمن
اگر دچار این سندروم شده باشیم، برخی از داروهای بدون نسخه یا تجویزی ممکن است به ما در مدیریت علائم کمک کنند. درمان دارویی مبتنی بر علائم مثلا داروهای مسکن برای دردهای عضلانی یا سردردهای مداوم یا داروی خواب. همچنین چکاپ منظم برای ارزیابی پاسخ به درمان. تحت نظر یک پزشک بودن برای رصد علایمی که تجربه می‌کنیم مهم است. ممکن است پاسخ‌هایی که بدن ما به درمان و توصیه‌ها می‌دهد نیازمند بازنگری در مسیر درمان و تجویز‌ها شود.
به طور مشخص اگر دردهای عضلانی را تجربه کنیم داروهای بدون نسخه و درمان‌های تجویزی از جمله داروهای ضدالتهاب غیراستروئیدی مانند آسپرین، ایبوپروفن، ناپروکسن، استامینوفن و داروی تجویزی مثل پیروکسیکام ممکن است کمک کند.
در صورت همزمانی این سندرم با افسردگی، اغلب از داروهای ضدافسردگی استفاده می‌شود. این یعنی علاوه بر پزشک عمومی برای چکاپ کلی، مراجعه به یک روانپزشک و روانشناس را هم باید در برنامه بگذاریم. اغلب چندین هفته طول می‌کشد تا فواید داروهای ضدافسردگی یا شناسایی عوارض جانبی را مشاهده کنیم، بنابراین صبور باشیم و با متخصص خود همکاری کنیم.
برای مشکلات خواب که همراه با سندروم خستگی مزمن هستند، پزشک ممکن است ابتدا پیشنهاد کند عادات خواب خود را تغییر دهیم و به یک ساعت خواب منظم پایبند باشیم. از چرت زدن در روز صرف نظر کنیم. از موادی مانند الکل و کافئین خودداری کنیم. اگر این کمکی نکرد، ممکن است دوز کوتاه مدت داروی خواب تجویز کند. تکنیک‌های مایندفولنس و تمرین‌های تنفس عمیق و ذهن‌آگاهی تاثیر بسیاری بر روی آرامش درونی و کیفیت خواب دارند. برنامه خودمراقبتی منظم در این مسیر می‌تواند تا حد بسیاری راهگشا باشد.
تاثیر تغییر سبک زندگی بر سندرم خستگی مزمن
اگرچه تغییرات سبک زندگی نمی‌تواند علائم سندروم خستگی مزمن را درمان کند، اما می‌تواند زندگی را قابل کنترل‌تر و لذت‌بخش‌تر کند. افزایش استراحت، استفاده از، مدیتیشن و تکنیک‌های حفظ انرژی، رعایت‌های غذایی، مکمل‌های غذایی و ورزش براساس توانایی شخصی ممکن است توسط پزشک‌مان توصیه شود.
مهم است که فعالیت بدنی منظم داشته باشیم، زیرا نداشتن شرایط بدنی خوب ممکن است اوضاع را پیچیده‌تر کند. به عبارتی فرقی نمی‌کند دلیل درد عضلانی یا مفاصل چه باشد. خستگی مزمن، آسیب، فرسودگی یا هر دلیل دیگر. تحرک زیر نظر متخصص همیشه جواب می‌دهد. چه برای کاهش دردها، چه برای افزایش انرژی و چه برای بهبود روحیه. ماساژ عمیق، حرکت‌های کششی یا یوگا، موثرند. همینطور یک برنامه فعالیتی که با کمک فیزیوتراپیست تنظیم شده باشد. یا درمان ریهب (حرکات اصلاحی) می‌توانند کمک‌کننده باشند. فقط باید زیر نظر متخصص توانایی بدنی خود را در نظر بگیریم تا اوضاع را بدتر نکنیم. مهارت تنظیم هیجانات نیز تا حد زیادی برای کنترل و تعادل احساسات، جلوگیری از پرخوری عصبی، آرامش و توجه به بدن و … موثر است.
رفتاردرمانی شناختی یا روان‌درمانی
این نوع از درمان به افراد مبتلا به سندروم خستگی مزمن کمک می‌کند تا باورها و رفتارهای منفی را که ممکن است مانع بهبودی آنها شود را شناسایی کنند. رفتاردرمانی شناختی با کمک یک متخصص سلامت روان، به ما کمک می‌کند افکار منفی را با افکار مثبت و سالم جایگزین کنیم. شاید به باورهای سازنده‌ای نیاز داریم تا غلبه این وضعیت را برای ما هموار کنند. از طرفی اگر خستگی مزمن ما با افسردگی همراه باشد. دریافت روان‌درمانی و پرداختن به گره‌های عمیق روحی یک قدم بلند در راستای سلامتی ما خواهد بود. روش رفتاردرمانی دیالکتیک نیز یکی از روش‌های است که با آموزش مهارت‌های چهارگانه به شما کمک خواهد کرد بتوانید به سلامت جسم و روان دست یابید.
عادت‌های کمک‌کننده سندرم خستگی مزمن
به یادداشت کردن عادت کنیم. داشتن چک‌لیست روزانه برای کارها و نوشتن هر روز در آن تکنیک دیگری است که کمک می‌کند. از کوچک‌ترین کارها مثل شستن ظرف‌ها تا مرتب کردن روتختی را روی آن یادداشت کنیم. هر شب چند کار ساده را برای فردا پیش‌بینی کرده و در آن بنویسیم. تعداد آن کارها را به تدریج افزایش دهیم. در آخر روز لیستی از کارهای تیک خورده تهیه کنید. این کار انگیزه و روحیه‌ای می‌دهد تا روز آینده هم چند دقیقه بیشتر از تخت‌خواب فاصله بگیریم.
همچنین دوره‌های استراحت را برنامه‌ریزی کنیم و برنامه خود را متناسب با الگوهای انرژی خودمان تنظیم کنیم. استراحت و مدیتیشن در زمان‌های خاصی از روز می‌تواند مفید باشد. همچنین اجتناب از موقعیت‌هایی که می‌دانیم از نظر جسمی یا روانی استرس‌زا هستند. در کنار این عادت‌ها باید بتوانیم مهارت خودابرازگری را فرا بگیریم و از طریق آن احساسات و هیجانات خود را به شیوه صحیح ابراز و بیان کنیم.
رژیم غذایی
تغییر در سبک غذاخوردن نیز ممکن است راهی موثر برای کنترل سندروم خستگی مزمن باشد. تحقیقات نشان می‌دهد که یک رژیم غذایی سالم که حاوی چربی حیوانی کم‌تر، فیبر بالاتر و مقدار زیادی میوه و سبزیجات تازه است به کاهش خستگی کمک می‌کند. با یک متخصص تغذیه در مورد رژیم غذایی خود و روش‌هایی که می‌تواند باعث افزایش انرژی و کاهش علایم درد شود مشورت کنیم. اگر استقامت کافی برای تهیه غذاهای متعادل و سالم را نداریم، می‌توانیم از سرویس‌های دریافت منظم غذای سالم طبق رژیم غذایی مناسب‌مان استفاده کنیم. تغذیه مناسب و سالم یکی از مهم‌ترین اصول خودمراقبتی به شمار می‌آید.
برای نوشتن این مطلب از منابع زیر بهره بردیم:
